Tot aan de 19e eeuw kan de stad als compact lichaam worden opgevat waarin alle handel, industrie en cultuur is geconcentreerd. De enorm dichte pakking zoals die in honderden jaren is ontstaan wordt slechts incidenteel verruimd (bv de Kettingstraat is aangelegd als sluipweg om de files van karossen op de Groenmarkt te ontwijken: de kruising Groenmarkt-Hoogstraat was wat de kruising Grote Marktstraat-Spui nu is. Den Haag groeit pas in de tweede helft van de 19e eeuw buiten haar singelgrenzen). Met de opkomst van de burgerij neemt de schaal van de culturele consumptie toe: het zijn niet meer de adellijke hoven waaromheen boekenverzamelingen en kunstenaars zweven. Opkomst van kunstenaarsverenigingen (Diligentia, Pulchri), bouw van theaters, schouwburgen, bibliotheken. De opkomst van de burgerij in de 19e eeuw introduceerde een nieuw soort stedeling of stadsbewoner: deze woonde voortaan in herenhuizen, wandelde in stadsparken, bezocht theaters en musea en ging zondags naar de badplaats.
De schaalvergroting van de 19e eeuw had consequenties voor de stad: de in de stad ontstane industriële productie legt meer en meer beslag op de gebouwen in de onmiddelijke nabijheid van de fabrieken totdat ze verplaatst moeten worden. De afhankelijkheid van de industriële productie van aanwezigheid van infrastructurele voorzieningen (open water, spoorwegen, wegen) treedt hierin op als katalysator. Denk aan meubelfabriek Horrix, IJzergieterij Prins van Oranje, gasfabriek van Noord West Buitensingel naar Binckhorst. De fabrieken trekken massaas arbeiders aan waarvoor pas begin deze eeuw passende huisvesting wordt gemaakt. De historische stad explodeert: langs de infrastructuur vestigen zich de industrieen, om de historische stad uitgebreide woongebieden (sjiek op zand, middenstand op veengrond) die goeddeels teren op de culturele voorzieningen van de historische kern en de daar vanouds gevestigde werkgelegenheid. Parijs als hoofdstad van de 19e eeuw: een monumentaal wegenstelsel met metro en riolering, op megaschaal geordend met monumenten en culturele voorzieningen ordent de middeleeuwwse wirwar aan Parijse buurten en wijken. Berlijn: Siedlungen en Kurfürstendamm.
De moderne planning van begin deze eeuw stuurt dit mechanisme (plan Berlage 1908, CIAM), en heeft steeds minder belangstelling voor de historische stad. Rockefeller Centre in New York blijft de uitzondering op deze regel waarin een mengeling aan functies in een stedelijke setting gerealiseerd worden door een particulier.
In de zestiger jaren tekent zich dit af door grootscheepse reconstructie-operaties om de historische kern aan te passen aan de schaalvergroting die de daar gevestigde werkgelegenheid, productie en consumptie inmiddels doorgemaakt hebben. Een cocktail van verkeersdoorbraken, openbaar vervoersystemen, kantorenconcentraties en shopping centra moeten de bestaande stad vervangen (plan Nervi e.o. maar ook plan Aardewerk als visie voor binnenstad Den Haag). In Parijs Tour Montparnasse en omstreken. Hoog Cathareijne en Den Haag Centrum (Babylon tot aan Koninklijke bibliotheek) zijn niet alleen in afmeting de grootste Nederlandse missers op dit gebied. Tramstation Ternoot. Veel plannen om Berlijn tot moderne 20 eeuwse ideaalstad te maken. Deze generatie plannen legt zich neer bij ontvolking van de stad en concentreert hierin kantoren winkels en cultuur. Wonen wordt in satelieten om de historische kern gelegd (Zoetermeer, Leidschendam, Loosduinen, Mariahoeve).
In de tachtiger jaren treedt een omslag op: er worden kwalitatieve eisen gesteld aan de stad, het wordt duidelijk dat de historische stad de legitieme identiteit ervan vormt: parkeergarage Malieveld gaat niet door, Koekamplus wordt ons bespaard, Dwarsweg wordt gestopt, Bernardviaduct wordt afgebroken. Bouw City-Sijthoff-complex, Markthof complex als combinatiegebouwen van winkelen, wonen en kantoren. Stadsvernieuwing is omgevormd van saneren naar rehabiliteren. In Berlijn IBA voor behoedzame stadsvernieuwing/ reconstructie. Voor het Spuikwartier worden plannen gemaakt die het Spuikwartier als deel van de stad willen zien, met doorgaande straten. De bebouwing ervan voorziet in een mengeling van functies. In Parijs plan Bofill naast Tour Montparnasse. In London Broadgate/Bishopsgate als Central Business District: chique kantorencentrum gedrapeerd om een station. Kantorenexplosie aan de periferie: Beatrixkwartier, Amsterdam Zuid Oost, Brienenoordbrug.
De bebouwing om de Zwarte Madonna laten tezeer het compromiskarakter van deze ingrepen zien. De functies zijn per bouwblok verdeeld, maar er is geen sprake van stedelijke openbare ruimte of een stedelijke menging van functies. Voor de LAVI-kavel wordt een reparatie voorgesteld waarin behalve voor een mengeling van functies hoge eisen worden gesteld aan de openbare straat en aan het karakter dat een hoge woonkwaliteit nodig heeft als bestaansvoorwaarde.
Herwaardering historische stad en Rockefeller Centre. Tweede jeugd van het Parijs van Haussmann door nieuwe golf Grands Projets, gekoppeld aan stadsvernieuwingsopgaves. In London worden de Central Business Districts meer en meer geintegreerd met wonen en winkelen, worden ze deel van de stad en zijn ze gekoppeld aan restauratie en renovatie (Kings Cross, Sptalfields, Butlers Wharf). Canary Wharf’s ontwikkelaar Olympia en York failliet. Crisis in vastgoed. Plannen voor de Potsdamer PLatz in Berlijn laten een grootschalige veelkleurige reparatie van de stad zien met veel aandacht voor de stedelijke openbare ruimte (winnend plan Renzo Piano).
Contracten Lavi-kavel getekend, Kop van Zuid gaat door, ING trekt zich terug uit vernieuwde plannen voor IJ boulevard Amsterdam. Plannen voor de Grotius Plaats, tramtunnel, RandstadRail en Grote Marktstraat.
REO Den Haag stelt voor Beatrixkwartier tot Central Business district te benoemen. REO gaat hiermee voorbij aan de mogelijkheden dit gebied vanuit Bezuidenhout te verstedelijken, iets wat zeer geforceerd bij de Grotius Plaats gepoogd wordt. De mogelijkheden om Ypenburg en de strook tot aan Den Haag Centraal te ontwikkelen als werkgelegenheidspool wordt om politieke redenen niet besproken. Een gemiste kans omdat straks de gemeente weer de ontwikkelaars hier moet gaan beteugelen ipv adt er sprake is van een stimulerende ontwikkeling waar de stad ook nog wat aan heeft.