Daarom is cultuur belangrijk.“The Nederlands Danstheater was the first building on the Spui to be completed. This building, designed by Rem Koolhaas, was opened in 1987 and drew the attention of the architectural world much to the delight of the local city council who wanted to give new impetus to architecture in The Hague.”-Architectural Competitions, ed Taschen, pp 271.
Honderdenzes jaar geleden werd voor Den Haag de ontwerpwedstrijd voor het Vredespaleis georganiseerd. Een internationaal strafhof dat uitdrukking moest zijn van grenzenloze verbondenheid, van de plek en van het programma.
Na druk van de publieke opinie werd de besloten prijsvraag omgezet naar een open prijsvraag en uiteindelijk werden 216 inzendingen ontvangen die door een jury werden beoordeeld. Het ontwerp van Cordonnier –ver boven budget en stilistisch onbeholpen– werd door nederlandse collegaas aangepast en gerealiseerd.
Koningin Emma stelde Paleis Kneuterdijk beschikbaar voor een openbare tentoonstelling van de meer dan 3000 (!) tekeningen. De tentoonstelling werd door tienduizend mensen bezocht uit binnen- en buitenland en de ingediende ontwerpen waren inzet van een breed debat over stijl, budget en monumentaliteit.
In 1922 werd een wedstrijd uitgeschreven voor een nieuw kantoor voor de Chicago Tribune, destijds het grootste dagblad van Chicago. De jury koos uit de 263 inzendingen een neogothische wolkenkrabber en liet de moderne europese ontwerpen van Duiker, Loos, Gropius, Taut, Scharoun links liggen. Van alle inzendingen werd een dik, langwerpig, staand boek gemaakt waarin alle torenontwerpen zijn gedocumenteerd. Dit boek is sindsdien een naslagwerk voor ontwerp en expressie van het ontwerpen van hoogbouw.
Den Haag 2018
Zoals een stad met de organisatie van de Olympische Spelen een nieuw stadsdeel met alle bijbehorende voorzieningen en infrastructuur kan ontwikkelen, zo kan een stad in de titel ‘Culturele Hoofdstad van Europa’ een aanleiding vinden haar culturele voorzieningen en haar reputatie op te knappen. Centraal staat volgens een richtlijn van de Europese Unie ten alle tijde de rol van de stedelijke samenleving om haar cultuur te koesteren en te delen. Een Europese Culturele Hoofdstad dient immers de deelname van de burgers aan de cultuur te bevorderen, hun belangstelling te wekken en moet voor de lange duur die belangstelling vasthouden.
Voor onze stad waar de theaters maar een paar dagen in de week open zijn ligt daar een zware taak: publiek moet je immers kweken en gezelschappen en programmering moeten daar jarenlang aan kunnen bouwen.
Afgelopen decennia heeft het Gemeentebestuur terecht geconstateerd dat de verantwoordelijkheid voor exploitatie en onderhoudszorg voor de huisvesting niet gedragen kan worden door culturele instellingen. Onder meer het Haags Gemeentemuseum, Diligentia, Koninklijke Schouwburg, Anton Philipszaal en Danstheater werden weer teruggebracht bij de gemeente Den Haag die budgetten voor modernisering en achterstallig onderhoud beschikbaar stelde.
Den Haag heeft de ploeg van kwartiermaker Wim van Krimpen gevraagd een outline voor De Haag Culturele Hoofdstad 2018 te schetsen. Een grabbelton boordevol ideetjes en evenementen waarin nog geen rol is weggelegd voor de Haagsche School van Breitner en Maris, geen rol voor de Nieuwe Haagsche School van Wils en Brandes, geen rol voor de zetel van de Republiek als centrum van de classicisme en sobere barok van Marot en Post, de Vestingbouw van Stevin, de natuurkunde van Huygens of de 18e eeuwse stadsgezichten van Berckheyde en la Fargue.
Een plan van aanpak dat geen duidelijk beeld schetst van de culturele ondergrond van de stad Den Haag, geen visie heeft op hoe cultuur de stedelijke samenleving vandaag en morgen binden kan.
NDT+Residentieorkest+Koninklijk Conservatorium=?
Het beeld ‘A Girl’ van Ron Mueck laat een pasgeboren baby van pakweg 10 meter lang zien. Als kijker brengt je dat in een ongelukkig niemandsland tussen liefde en afgrijzen. De gemeente Den Haag heeft drie ondernemers bij elkaar gebracht en hen gevraagd het paleis van hun dromen te schetsen: een e-n-o-r-m complex.
Die combinatie van NDT, ResidentieOrkest en Koninklijke Schouwburg leverde een gedrocht op van parkeerkelders, Grand Café en Brasserie, winkels en dienstverlening, een Danszaal, een tweetal concertzalen en een theaterzaal, kleinere college-, dans– en gehoorzalen, oefenruimtes, foyers, bedrijfsrestaurants, kantoren, een aantal scholen en instituten, een museum, ondersteunende diensten, opslag en ontspanningsruimtes.
Een gedrocht van meer dan 300.000 kubieke meter omdat in het programma van eisen al deze functies niet in onze stad zijn gedacht maar in één enkel luchtkasteel, gedrapeerd rond een atrium: als een winkelmall voor oog en oor. Een gebouw waarin de drie instituten alle diensten aanbieden, uitbaten en leveren: parkeren, eten, drinken, uitgaan, onderwijs, archief en conservering.
Een gebouw ook dat in één keer een investering vraagt van 240 miljoen euro, simpelweg omdat alle hiervoor al bestaande gebouwen met de grond gelijk gemaakt worden en er dus geen sprake meer is van stedelijke accumulatie. Bizar wanneer de architectonische kwaliteit van NDT en Conservatorium onomstreden is. Eveneens bizar wanneer je je realiseert dat vanaf de start van de sloop tot aan de oplevering Residentiorkest en NDT dakloos en dus publiekloos zijn geworden.
Jet de Ranitz van NDT zegt in ‘Den Haag Centraal’ wat kleinerend dat de huidige theaters er destijds gekomen zijn ‘via crisismaatregelen met werkloosheidsgelden’. Gemakshalve vergeet ze erbij te zeggen dat onder publiek en burgerij veel geld is opgehaald en dat ook de huidige planvorming door de gemeente in maart 2009 bij de VNG al is aangemeld als lokale crisisbestrijding.
Koolhaas’ Oma tekende voor het luchtkasteel van NDT, Residentie)rkest en Koninklijk Conservatorium een volume dat rechtop kan staan met een maat als een bundel van een tiental Utrechtse Domtorens.
Een volume dat ook plat op de grond kan liggen maar dan nog altijd meer dan 50 meter hoog is, tweeëneenhalf keer de goothoogte van de Nieuwe Kerk en hoger dan stadhuis of Hotel Mercure. Oftewel de ministerietoren van Justitie plat op zijn kant, daarop de ministerietoren van Binnenlandse Zaken en de dubbelgevouwen toren van het ministerie van VWS ernaast.
Een gebouw dat dan met één gevelbeeld van 120 meter lang een levendig Spuiplein moet gaan ondersteunen.
Voor wie het Kulturhuset van Peter Celsing in Stockholm kent een inkoppertje. Dat gebouw uit de jaren zeventig is zeker geen 50 meter hoog, maar geeft wel een treffend beeld van wat we van het Spuiplein mogen verwachten! Het gebouw is eenvoudigweg niet in staat de ruimte beschutting, vorm en maat te geven. En OMA’s uitgangspunten stellen dat het gebouw bij voorbaat geen verticale geleding mag hebben.
Het mag de stad verweten worden het luchtkasteel van de drie instituten niet gerelativeerd te hebben met de gerechtvaardigde belangen van de stedelijke bedrijvigheid en economie, de interactie tussen de openbare ruimte en de verschillende onderdelen van het programma.
Het mag de stad én OMA verweten worden geen stedenbouwkundig kader te hebben opgesteld waarin een of meer ‘karakteristieke’ sterke gebouwen kunnen schitteren op prominent gemaakte plekken: precies de conditie die het traditionele stedenbouwkundige plan van Bilbao voor het Guggenheim van Gehry heeft geschapen.
Architectenselectie
Op basis van deze stukken heeft de gemeente een architectenselectie uitgeschreven binnen de mogelijkheden die de Europese aanbestedingsregels hiervoor geven. Een zestigtal architecten hebben zich als belangstellende aangemeld. Een selectiecommissie doet een voordracht aan het bestuur om hiervan een twintigtal architectenbureaus te vragen hun visie op te stellen op de opgave. De gemeente heeft inmiddels een enquete opgesteld voor de haagse bevolking waarvan ze de uitkomsten wil meegeven aan die architecten. Begin maart wil de selectiecommissie die twintig visies tentoonstellen en bekendmaken welke drie bureaus hiervan uiteindelijk in competitie gaan voor een schetsontwerp. Medio dit jaar moet daaruit dan een keuze worden gemaakt waarbij de selectiecommissie telkens haar voordracht voorlegt aan het bestuur.
Wat vindt u van het huidige Spuiplein?
Meerdere antwoorden mogelijk.
Uitnodigend
Sfeervol en gezellig
Overzichtelijk
Cultureel hart van de stad
Rommelig en/of vies
Onveilig
Saai
In het dans- en muziekcentrum zullen dagelijks dansvoorstellingen en (pop)concerten plaatsvinden.
Wat zou u nog meer graag willen doen in én in de buurt van dit nieuwe dans- en muziekcentrum?
Kies per activiteit voor ja, nee of neutraal.
Ja Nee Neutraal
Flaneren en gezien worden
Deelnemen aan muziekcursussen/workshops
Naar een stiltecentrum of gebedsruimte gaan
Naar een repetitie van het Nederlands Dans Theater of het Residentie Orkest kijken
Bijwonen van buurtfeesten of culturele feesten
Mijn e-mail checken
Picknicken
Festivals bezoeken
Naar een versmarkt gaan op het plein
Snuffelen op een boekenmarkt
Ontbijten of lunchen
Studenten van het Conservatorium zien/horen studeren of optreden
Een boek lezen
Iets drinken buiten op een terras met vrienden
Lichtshow bezoeken
Koffie of thee drinken
Kijken naar straatartiesten
Dineren
Rustig zitten en naar mensen kijken
Deelnemen aan cursussen, bijvoorbeeld yoga, dansen of Tai Chi
Op basis waarvan wil de selectiecommissie de 20 bureaus gaan selecteren? Eerder werk? Naamsbekendheid? Stijl? Wat voor bureaus wordt de toegang eigenlijk ontzegd om een doortimmerde visie in te dienen?
Wanneer een dergelijke wedstrijd 30 jaar geleden gehouden zou zijn, dan zou Rem Koolhaas zeker niet geselecteerd zijn om als beginnend architect zijn Danstheater voor Carel Birnie te bouwen. Koolhaas had immers nog niets omvangrijks gebouwd en zijn reputatie bestond uit een boek, polemische projecten en fraaie tekeningen. Bij een aanbestedingsprocedure horen toetsingscriteria-vóóraf –en daar ontbreekt het ten enen male aan omdat er geen stedenbouwkundig plan en zelfs geen stedenbouwkundig concept is meegegeven.
Een pessimistisch scenario voorziet in eindeloos juridisch gehakketak waardoor het gebouw zeker niet in 2018 open kan. En dat aanbestedingsregels nog niet zo eenvoudig zijn bewijzen de recente rechtszaken voor de bibliotheek in Utrecht en voor de stadhuizen in Delft, Rotterdam, Deventer, Leudal, Olst-Wijhe en Drechterland.
Tenslotte, waarom zien we niet alle ingediende portfolioos van de bureaus, waarom is er niet net zoveel openheid en inhoudelijk debat over de inzendingen als Vredespaleis en Chicago Tribune Tower? Dáár begint de cultuur –op straat en met de burgerij.
Peter Drijver