Nog voordat de Nijmeegse bevolking ook maar in het openbaar een mening mocht uitspreken of de Donjon in het Valkhofpark herbouwd moest worden of niet meende staatssecretaris van der Laan al een waarschuwing te moeten laten horen. Volgens haar is herbouw ‘cultuurhistorisch’ niet gewenst en staat herbouw haaks op de betekenis van de Valkhof als stadspark en architectonische vindplaats. Het blijft vreemd dat we geen waarschuwing uit Den Haag te horen kregen toen Ben van Berkels Museum het Valkhof op deze locatie werd gebouwd. Maar mevrouw van der Laan kan het weten want het Haagsche Binnenhof is een treffend voorbeeld van de fantasievolle herbouw die zij in Nijmegen nu wil verbieden.
Was Cuypers dan een slechte architect voor de Ridderzaal en heeft rijksbouwmeester Knuttel dan geen fraaie Hofvijverwand gecomponeerd tussen Mauritshuis en Eerste Kamer van respectievelijk van Campen en Post? Natuurlijk niet, na het handvest van Venetië begin zestiger jaren denkt een culturele elite echter anders over de zorg voor, beheer en onderhoud van monumenten. Integrale restauratie en eenheid van stijl mag niet meer het doel zijn van restauratie omdat historische resten en sporen der eeuwen erdoor worden weggehaald. Een ruïne is een historisch document van bloei en verval, een illustratie van een geschiedenisles en daarbij een romantisch decor waarbuiten voor traditionele of klassieke architectuur geen rol meer lijkt te zijn weggelegd. Het handvest van Venetië wordt daarom tot op de dag van vandaag omarmd door ‘modernisten’. Bij een presentatie van de Cuypersstichting verwoordde Fons Asselbergs dit in februari door van monumenten te verlangen zich elke dag te verantwoorden voor gebruik en exploitatie: of dit ook voor het Schröderhuis en Zonnestraal geldt liet hij voor het gemak maar buiten de discussie.
Dat herbouw van de Donjon (die eigenlijk meer een vrijstaande versterkte burcht is, een duurstede, dan de hoofdtoren van een kasteel) daadwerkelijk ingewikkeld is mag blijken uit het feit dat deze nauwelijks ramen en deuren had. De Donjon was vroeger uitsluitend toegankelijk per ladder eenvoudigweg omdat hij als laatste versterkte vluchtplaats ontworpen was. Herbouw en exploitatie van een monument stelt eigen eisen die vaak niet of moeizaam te realiseren zijn binnen dat monument. Zo wil Stadsherstel Amsterdam de Haringpakkerstoren herbouwen naar exacte opmetingstekeningen die Abraham van der Hart begin 19e eeuw maakte vlak voor de sloop. Maar omdat de schoorsteen van Stadsherstel ook na de 50e verjaardag moet roken heeft de architect nu allemaal malle raampjes in de toren getekend (hostel functie) waardoor het een barok bekroond flatgebouwtje lijkt te zijn geworden. De tekeningen die de stadsdeelwethouder eens waren gepresenteerd lieten gewoon een skelet van beton en staal zien en malle dunne buitenmuurtjes. Herbouw van dat niveau plaatst zich buiten de culturele betekenis van de toren voor het panorama op de stad en de betekenis ervan voor haar inwoners. Wanneer die exacte herbouw om exploitatietechnische redenen niet mogelijk is is een fantasievoller herbouw te overwegen; dan zijn er plotseling heel veel vacatures voor renaissance- en barokarchitecten. In november staat het Handvest van Ventië centraal op een conferentie in Venetië: tot daar (http://www.intbau.org/venicecharter.htm)!
Peter Drijver