In de stad waar ik woon is het VROM ministerie een eye-catcher van formaat; als een plompe krat lijkt het van Gods wagen gevallen en op een haar na heeft het witte gevaarte het Ministerie van Michael Graves gemist. Het is bitter te lezen dat de architect ervan om zich heen een mijnenveld meent waarin het lastig is een eigen koers te bepalen.
Natuurlijk kiezen opdrachtgevers ook om emotionele redenen architecten, natuurlijk verleiden architecten opdrachtgevers met tekeningen, maquettes en verhalen. Dat deden architecten al toen ze de ontwerpwedstrijd voor het Parthenon wonnen en dat doen ze nog steeds als ze een ontwerp moeten maken voor de Ministeries Justitie/Binnenlandse Zaken in Den Haag.
‘Nieuwe Zakelijkheid’ staat bij Hoogstad blijkbaar nog voor alle schone schijn waarmee Gideon, Gropius en Russel-Hitchcock die architectuur verkochten: hygiëne, sociale betrokkenheid, doelmatigheid en emancipatie. Hoogstad vergeet gemakshalve dat het tijdschrift van van Doesburg, Oud en Rietveld niet voor niets ‘De Stijl’ heette. Hoogstad denkt nog dat de Van Nelle fabriek een dakpaviljoen had om de arbeiders te laten kuren en de toegangsweg gebogen was omdat dat voor de zonlichttoetreding voordeliger was. Nee Jan, die architecten vonden dat zo mooier -en ze hadden gelijk. Chromen buisstoelen zijn niet tegen TBC, ze zijn mooi. De reden dat de avantgarde van de twintiger jaren (nu bijna 80 jaar lang!) tot tijdloze architectuur is bevorderd ligt in het geheel niet aan haar sociale pretenties maar aan haar architectonische kwaliteiten. Afgezien van Nederland en Duitsland is de moderne beweging geheel vrij gebleven van enig sociaal geweten. In Frankrijk en Engeland was het modernisme voor de artistieke rijke elite. Komende vijftig jaar zullen we dan ook steeds critischer worden over de architectonische kwaliteiten van al die witte gebouwen die we nu ‘tijdloos’ en ‘onmisbaar’ achten. Tijdloze architectuur is meer dan de grillen van je opa: tijdloze architectuur is overal en heeft vele smaken. Die uiteenlopende architectuur kan je zelf beoordelen –precies zoals je vis, vlees en groente keurt op de markt, of CD’s in de rekken onder ‘populair’ of ‘opera’. Sociaal relevante architectuur is een actueler opgave dan ooit, maar haar inhoud is radicaal gewijzigd. Het gaat erom duurzame, sociaal stabiele nederzettingen te ontwikkelen waar nu nog troosteloze galerijflats, rijtjeswoningen en ontruimde fabrieksterreinen liggen. Functionalistische architectuur zal het ook zijn: met ramen, deuren, daken en uitstekende prestaties tav inbraakwerendheid en energiezuinigheid. Maar als Schoonheid=Duurzaam, dan zal de opgave ook een nieuwe architectonische uitdaging zijn. Dat de huidige architectuurproductie hem zorgen baart is niet verwonderlijk. Koolhaas-klonen putten zich uit in platte problem-solving en de enige architectonische middelen en materialen die ze daarbij inzetten lijken die welke Koolhaas toegestaan heeft: het ontwikkelt zich nauwelijks. Christiaanse, MVRDV. Neutelings -het lijkt wel of ze nooit hoeven na te denken over proporties, gevelritme, ruimtewerking of hoe een trapleuning overgaat in een muurleuning. De specifieke architectonische ervaring waarop wordt gemikt lijkt zoek. De resulterende architectuur is dan ook doorgaans een oerlelijk brutalistisch schema (als enige uitzondering misschien Neutelings appartementen in Sittard). Maar daar is Hoogstads eigen positie weer actueel. Het Ministerie van VWS van Soeters en van Eldonk laat zien dat een ministerie een machtig gebouw kan zijn –eerder groots dan groot. De genuanceerde schijven ervan geven haarfijn aan dat er nog veel ontworpen moet worden als het typologisch schema van schijven eenmaal in elkaar zit. Hoogstads eigen Ministerie van VROM mag dan intelligent in elkaar gestoken zijn -het lijkt alsof er daarna niet meer ontworpen is aan het schema van schijven en serres: ik ken geen architectuurgenre waartoe het zou kunnen behoren. Hoogstads verwarrende betoog -emotie, essentie, beelddenken, logica, ratio– staan wat mij betreft voor zijn bewustwording dat architectuur bestaat en de aarde draait. Mooi hè.